New York Times: Rënia e Assad ngjall kujtime të kryengritjeve në Egjipt, Libi, Tunizi dhe Jemen. Sirianët shpresojnë për më mirë.

Kur protestuesit filluan në vitin 2011 përpjekjen për të rrëzuar presidentin Bashar al-Assad të Sirisë, ata ishin pjesë e një kaskade revolucionesh, të njohura si Pranvera Arabe, që synonte të rrëzonte liderët autoritarë në të gjithë Lindjen e Mesme.

Ndërsa grupet e opozitës gjetkë përjetuan sukses të shpejtë, revolucioni sirian u shndërrua në një luftë civile 13-vjeçare që ka vrarë qindra mijëra njerëz, zhvendosur miliona dhe e ka gdhendur vendin në feude konkurruese.

Rënia mahnitëse e Bashar al-Assad më në fund i lejon sirianët të ndiejnë gëzimin që komshinjtë e tyre përjetuan më shumë se një dekadë më parë në Egjipt, Libi, Tunizi dhe Jemen, katër vendet arabe ku diktatorët u rrëzuan shumë më shpejt.

Megjithatë, ndërsa këto katër shtete dhanë një model për suksesin revolucionar, trajektoret e tyre që nga Pranvera Arabe ofrojnë gjithashtu një paralajmërim.

Në Egjipt dhe Tunizi, të rinjtë që u ngritën në fund në pushtet ishin po ashtu autokratë, duke shtypur përpjekjet për të ndërtuar demokraci pluraliste. Në Libi dhe Jemen, milicitë rivale kërkuan kontrollin, duke çuar në luftë civile dhe në ndarjen e të dy vendeve.

“Njerëzit që kanë mbijetuar 13 vitet e fundit meritojnë të shijojnë momentin përpara se të shqetësohen për të ardhmen,” tha Alistair Burt, një ish-ministër në qeverinë britanike që ndihmoi në udhëheqjen e politikës së saj në Lindjen e Mesme gjatë Pranverës Arabe.

“Në të njëjtën kohë, ne të gjithë e dimë përvojën e rajonit që nga viti 2011,” tha zoti Burt. “Ne duam të shpresojmë për më të mirën, por përgatitemi për diçka më të keqe.” 

(Sirianët duke festuar të dielën herët në sheshin kryesor të Homsit, Siri)

Dinamika në Siri shkakton një tranzicion veçanërisht të vështirë të pushtetit. Aleanca rebele islamike që udhëhoqi përparimin e shpejtë në Damask, Hayat Tahrir al-Sham, është një nga disa grupe rivale opozitare që tani duhet të bien dakord se si të drejtojnë Sirinë në epokën pas Asadit.

Ndërsa Hayat Tahrir al-Sham tani është grupi më me ndikim në Siri, ai po konkurron për ndikim me një grup tjetër të mbështetur nga Turqia me bazë në Sirinë veriore, si dhe një aleancë laike të udhëhequr nga kurdët në Sirinë lindore që mbështetet nga Shtetet e Bashkuara, Dhe Siria jugore dominohet nga grupe rebele lokale, duke përfshirë milicitë e udhëhequra nga pakica Druse, një degë e Islamit.

Dikur i lidhur me Al Kaedën, Hayat Tahrir al-Sham është përpjekur të paraqesë veten si një lëvizje e moderuar që kërkon të ruajë të drejtat e pakicave të shumta të Sirisë, duke përfshirë të krishterët, druzët dhe alavitët e saj, sekti shiit që formoi bazën e Bashar al-Assad.

Nëse grupi, të cilin Shtetet e Bashkuara e kanë cilësuar si një organizatë terroriste, nuk e përmbush këtë premtim, thonë analistët, ai mund të përfundojë në zgjatjen e luftës civile: milicitë nga pakica të ndryshme mund të ndjehen të detyruar të mbrojnë zonat e tyre nga qeveria e re qendrore.

“Nuk mund t’u thuash njerëzve se janë të sigurt: ata duhet ta besojnë atë,” tha zoti Burt. “Kjo është arsyeja pse sjellja e H.T.S., dhe të gjithë ata që kanë armë në këto momente në qytetet e çliruara është kaq e rëndësishme.” 

(Një turmë në Damask të dielën rrethoi Abu Mohammad al-Jolani, në mes, udhëheqësi i Hayat Tahrir al-Sham, i cili pushtoi qytetin të dielën. Më vonë ai foli në xhaminë historike Umajad të qytetit)

Fuqitë e huaja si Irani, Turqia, Rusia dhe Shtetet e Bashkuara, të cilat mbështesin palë të ndryshme në konflikt, pritet të përpiqen të ruajnë ndikimin në epokën e re, duke zgjatur potencialisht mosmarrëveshjet e brendshme të Sirisë.

Roli dhe synimet e ish-gjeneralëve dhe shefave të sigurimit të Assad gjithashtu mbeten të paqarta. Ata mund të rezultojnë ende vendimtarë në çdo lojë të re pushteti, siç bënë homologët e tyre në vendet ku liderët u rrëzuan në 2011-12.

Pas rënies së Hosni Mubarakut në Egjipt në vitin 2011, udhëheqja ushtarake ende kontrollonte ritmin e tranzicionit politik. Pasi lejoi zgjedhjet, ushtria më vonë mori përsëri pushtetin në një grusht shteti popullor në 2013, duke rrëzuar Mohamed Morsin, presidentin e parë të Egjiptit të zgjedhur lirisht. Zoti Morsi, një islamist, kishte zemëruar vetë shumë egjiptianë nëpërmjet qeverisjes së ashpër, duke bërë një pjesë të mirë të humbin besimin në procesin demokratik.

Zgjedhjet u mbajtën edhe në Libi pas përmbysjes së Muammar el-Gaddafit në vitin 2011, por vendi është ndarë që kur shpërtheu lufta civile tre vjet më vonë.

Në Jemen, largimi i Ali Abdullah Saleh në vitin 2012 u pasua gjithashtu nga një luftë civile, e cila i lejoi Houthit, një lëvizje e mbështetur nga Irani, të pushtonin kryeqytetin.

Për vite me radhë, Tunizia ishte më e suksesshmja nga vendet e Pranverës Arabe, duke mbajtur disa zgjedhje pas rënies së Zine el-Abidine Ben Ali. Por Tunizia u kthye në një formë sundimi autokratike në vitin 2021, kur Presidenti Kais Saied hoqi kontrollet mbi pushtetin e tij dhe filloi të kufizojë median, të dobësojë gjyqësorin dhe të ushtrojë kontroll më të madh mbi autoritetet zgjedhore.

(Një treg për mallra të përdorura në Tunis, kryeqyteti i Tunizisë, në vitin 2022. Një poster që mban Presidentin Kais Saied, i cili kufizoi liritë atje, është në sfond)

Duke pasur parasysh kompleksitetin e dinamikës së brendshme të Sirisë, disa mendojnë se largimi i Assad ka më shumë gjasa të zgjerojë përçarjet e lëna nga lufta 13-vjeçare e vendit, në vend që t’i shërojë ato.

Por analistë të tjerë thonë se është pikërisht për shkak të përvojës së tyre gjatë luftës që sirianët mund të jenë në gjendje të arrijnë atë që komshinjtë e tyre në Egjipt dhe gjetkë nuk mundën.

Një efekt anësor i vuajtjes për kaq shumë vite është se sirianët kanë pasur shumë më tepër kohë për t’u përgatitur për këtë moment dhe për të menduar se si të sillen në një tranzicion pas Asadit, sipas Sanam Vakil, kreu i programit për Lindjen e Mesme dhe Afrikën e Veriut në Chatham House, një institut kërkimor me bazë në Londër.

Kjo është “ajo që e dallon këtë moment për Sirinë”, tha ajo. “Ka pasur gjithashtu shumë mësime, ka pasur mobilizim, ka pasur aktivizim.” 

Për momentin, megjithatë, shumë sirianë thonë se duan të shijojnë euforinë e largimit të Assad.

Bashar al-Assad drejtoi një qeveri mizore që futi qindra mijëra kundërshtarë në burgje të pista e të mbipopulluara, ku mijëra u torturuan dhe u vranë. Forcat e Assad hodhën mijëra bomba mbi qytetarët e tij dhe disa prej tyre ishin armë kimike.

Refuzimi i tij për të hequr dorë nga pushteti në vitin 2011 çoi në një luftë të përgjakshme civile që zhvendosi miliona njerëz, shkatërroi pjesën më të madhe të vendit dhe çoi në ngritjen e grupeve terroriste si ISIS.

“Pavarësisht se çfarë do të vijë më pas, nuk do të jetë më keq se regjimi i Bashar al-Assad,” tha Hashem Alsouki, një ish-nëpunës civil sirian i arrestuar dhe i torturuar në fillim të luftës, i cili më vonë kërkoi siguri me familjen e tij në Europë.

“Po, ka shqetësim për të ardhmen”, shtoi zoti Alsouki në një intervistë telefonike. “Në të njëjtën kohë, kam besim se do ta kalojmë këtë fazë. Sepse populli sirian ka mësuar shumë në këto 13 vjet.” 

The New York Times