Natën e 23 qershorit 2016 një stuhi shpërtheu mbi Brukselin. Shiu u lëshua rrëmbyeshëm, bubullimat u rrokullisën dhe rrufeja shkrepi mbi selinë e institucioneve të Bashkimit Evropian.

Pastaj në orët e mëvonshme erdhi një rrufe politike pothuajse askush nuk e kishte parashikuar: Britania e Madhe kishte votuar për të lënë Unionin. Pesë vjet më vonë, furtuna e Brexit është qetësuar – në Bruksel, nëse jo në Londër.

“Jo vetëm që BE i mbijetoi stuhisë, por edhe vazhdoi tutje”, tha Georg Riekeles, nga “Think Tank”  i Qendrës Evropiane të Politikave dhe ish-këshilltar i negociatorit të BE për Brexit, Michel Barnier.

Duke iu referuar agjendës së Marine Le Pen, Geert Wilders dhe liderëve të tjerë të partive të ekstremit të djathtë anti-BE, Riekeles tha se përpara votimit të Brexit “kishte shumë qartë një lëvizje populiste, shpërbërjeje” le ta thyejmë atë “.

“Tani”, tha Bernd Lange, një deputet social demokrat gjerman, “edhe populistët e djathtë nuk po diskutojnë për t’u larguar nga Bashkimi Evropian, Frexit [kërcënimi i daljes franceze] është zhdukur. Ata janë duke thënë se duhet të ndryshojmë Bashkimin Evropian”.

BE është ende e lidhur nga përçarjet e thella, qoftë për të ndihmuar refugjatët apo për të rregulluar defektet valutore të Unionit. Shumë zyrtarë e shohin kërcënimin më të thellë që vjen nga Hungaria dhe Polonia, ku partitë e fuqishme në pushtet po dobësojnë gjykatat dhe mediat e pavarura, që shihet gjerësisht si një “dalje” e brendshme nga sundimi i ligjit në zemër të Evropës.

Kryeministri i Hungarisë, Viktor Orbán, provokoi një zemërim të ri këtë javë kur ai propozoi lejimin e parlamenteve kombëtare për të pezulluar procesin legjislativ të BE dhe bëri thirrje që termi “bashkim gjithnjë e më i afërt” të fshihet nga traktati i unionit.

Përkundër këtij sfondi Brexit ndihmoi BE-në që të rizbulojë arsyen e saj, tha Riekeles. “BE si një e tërë … edhe kryeqytetet e vendeve që në tema si sundimi i ligjit janë anëtarë ose anëtarë shumë të vështirë të familjes, treguan aftësinë për t’u mbledhur së bashku rreth një çështje ekzistenciale.”

Vendet më të vogla anëtare të BE ishin të impresionuar nga mënyra se si BE ka mbështetur Irlandën në mosmarrëveshjet me Mbretërinë e Bashkuar mbi kufirin irlandez, gjë që kishte ngritur shqetësim në lidhje me procesin e paqes, tha ai. “Shtetet e vogla anëtare na thanë se çfarë po ndodh në Irlandë, kjo na tregon se kur një vend ka një çështje ekzistenciale, kjo është një çështje ekzistenciale për të gjithë.”

Ndasitë e tjera nuk u futën në bisedime për Brexit. Në vend të kësaj, procesi detyroi 27 vendet anëtare t’i kushtojnë më shumë vëmendje njëri-tjetrit, tha Nathalie Loiseau, një eurodeputete, e cila ishte ministre e Evropës e Francës.

Loiseau shtoi: “Krijoi një kulturë më të zakonshme se çfarë do të thotë të kesh një treg të vetëm, të kesh një fushë të barabartë loje dhe kjo do të luajë një rol në të ardhmen në marrëdhëniet tona me pjesën tjetër të botës”.

Gjatë negociatave, madje edhe diplomatët me përvojë pranuan se procesi i Brexit u kishte mësuar atyre gjëra të reja në lidhje me tregun e vetëm të BE dhe bashkimin doganor. Në vlerësimin e thelluar të bllokut të BE-së ndikoi jo vetëm Brexit, por zgjedhja e një presidenti amerikan në të njëjtin vit që dëshironte të shkatërronte sistemin multilateral dhe që e shpalli BE-në një armik.

“Mbrojtja e tregut të brendshëm mendoj se përkthehet në një Bashkim Evropian më proaktiv dhe më këmbëngulës në fusha të tjera ekonomike”, tha Rem Korteëeg, një studiues i lartë në institutin Clingendael, në Holandë.

Kjo ka vazhduar edhe pasi Donald Trump u zëvendësua nga një figurë më miqësore presidenciale e SHBA, Joe Biden. Krerët e BE injoruan shqetësimet e administratës së ardhshme të Biden kur ata nënshkruan një marrëveshje tregtare me Kinën dhjetorin e kaluar, megjithëse pakti duket se nuk ka gjasa të hyjë në fuqi.

BE kërkon një qasje më pak konfrontuese ndaj Pekinit, në kontrast me SHBA. “BE është shumë këmbëngulëse dhe madje e sigurt në vetvete kur thotë se shikoni ne kemi historinë tonë për të treguar duke thënë se si duhet të zhvillohet tregtia globale”, tha Korteweg.

Ndërsa shumë vajtonin largimin britanik, Brexit e bëri më të lehtë për BE-në që të bëjë përparim në politikat e bllokuara prej kohësh. Menjëherë pas votimit të Brexit, BE-ja aktivizoi planet e përbashkëta të mbrojtjes që kishin mbetur të bllokuara për vite me radhë.

Megjithëse Loiseau tha se mendonte që britanikët mund të kishin dorën në frenimin e këtij plani, ajo tha se i mungonte Mbretëria e Bashkuar. “Na mungon ky vizion botëror, që Mbretëria e Bashkuar padyshim e kishte”,  tha ajo. Koha e shkuar u shoqërua me skepticizëm në lidhje me aspiratat e Britanisë së Madhe për “Britaninë globale”, një pikëpamje që qeveria e Boris Johnson do ta kundërshtonte.

Në universin paralel ku votimi pro BE jo BREXIT, fitoi një fitore të ngushtë në 2016, është e vështirë të imagjinohet që ndonjë kryeministër britanik të jetë në gjendje të mbajë borxhin e përbashkët pa erë të forta politike. “A do të kishte ndarë fondi i rimëkëmbjes së BE ashtu siç u nda. Ndoshta jo?”, tha Koretweg. “Unë mendoj se do të kishte pasur një bllokim të jashtëzakonshëm në Londër dhe ndoshta aq të fortë sa që ose do të kishin mbetur thatë ose nuk do të kishte ndodhur fare”.

Duke pasur parasysh rolin britanik si drejtues i skuadrës së vështirë të BE-së, marrjen e vendimeve dhe ngritja e flamujve të kuq, disa gjëra janë më të lehta pa Mbretërinë e Bashkuar. “Ka gjendje të ndryshme hidhërimi,” tha Riekeles. “Na mungojnë britanikët, por ndoshta më pak sesa mendonim”./ The Gurdian