Mësimdhënia, arti që po vdes në klasat dixhitale

A është e mundur të humbasësh gurin e themelit të kulturës, madje pa e kuptuar? Ky vit do të jetë i fundit për mua si lektor në universitet. Kam vendosur të tërhiqem tre vjet para moshës së pensionit. Janë disa arsyet pas këtij vendimi, por padyshim njëra prej tyre është ndryshimi që ka pësuar situata në klasë. Edhe në nivelin pasuniversitar, po bëhet gjithnjë e më e vështirë të ndiesh se ke vëmendjen e studentëve ose se diçka me të vërtetë e dobishme po ndodh gjatë leksionit.

Sigurisht, mësuesit kanë raportuar humbje të kontrollit të klasës prej dekadash. Më kujtohet një mësuese e shkollës së mesme në fillim të viteve ’70, e cila punonte në një zonë të varfër të Bostonit dhe më thoshte se ajo thjesht e ndizte radion me zë aq të lartë sa ta dëgjonte dhe e kalonte orën e mësimit duke dëgjuar muzikë. Miq të mitë në Milano sot, teksa japin mësim në ashtuquajturat shkolla profesionale, raportojnë përvoja të ngjashme: pothuaj pamundësi për ta bërë zërin e tyre të dëgjohet, nevoja për të aplikuar taktika gjithnjë e më agresive për t’i bërë të përqendrohen nxënësit, shumë prej të cilëve thjesht nuk duan të jenë aty dhe nuk i japin rëndësi asaj që thuhet. Nivelet e larta të paunësisë së të rinjve për një kohë kaq të gjatë në Itali vështirë se ndihmojnë.

Sidoqoftë, është supozuar gjithnjë se probleme të tilla ishin specifike për situata të caktuara shoqërore ose kushte të privimit ekonomik, se gjithnjë do të ketë “shkolla të mira”, ku “fëmijë të shkëlqyer” të motivuar nga “prindër të vëmendshëm” sillen me respekt dhe zell dhe kështu ecet përpara. Dukej se nëse do të kishte të rinj “të edukuar mirë” dhe “mësues seriozë”, formula e mësimit tradicional do të vazhdonte të funksiononte përgjithmonë. Pastaj erdhi kompjuteri, Interneti dhe, veçanërisht, smartfonët.

Në studimin e tij, antropologu Gregory Bateson sugjeroi se nuk është me rëndësi ajo që ne mësojmë, por mënyra me të cilën mësojmë, dhe se kjo është diçka që përcaktohet nga kultura me të cilën ne  rritemi. Ai kishte jetuar me fisin Iatmul në Guinenë e Re, ku ka parë se si burrat e fisit kërkonin të njihnin ose të zotëronin një numër të jashtëzakonshëm emrash të paraardhësve (njëzet mijë) dhe mitet e lidhura me ta. Klane të ndryshme brenda fisit do ta sfidonin njëri-tjetrin mbi njohuri të tilla në debat të hapur, duke shtruar pyetje mbi detaje specifike, por në të njëjtën kohë pa e zbuluar kurrë të tërë historinë, pasi duke e bërë këtë do të vihej në rrezik mbajtja e emrave të stërgjyshërve. Këto rrethana kurioze, siç vëren Bateson, i kishin detyruar burrat e fisit Iatmul të zhvillonin një lloj të nxëni që shkonte në drejtim të kundërt me të mësuarin duke mbajtur mend që praktikohet në Perëndim. Ky ishte një sistem jashtëzakonisht i sofistikuar që ndikoi në aftësitë e tyre njohëse në përgjithësi dhe në mënyrën me të cilën ata përvetësonin njohuri të reja në sfera të tjera të jetës. Fakti që kultura  të ndryshme zhvillojnë mënyra të ndryshme të të mësuarit, mendon Bateson, mund të shpjegojë pse një grup etnik mund të supozojë se një tjetër është më pak inteligjent; secili ka aftësi të ndryshme njohëse të zhvilluara në mënyra të ndryshme.

Kombinimi i përdorimit të kompjuterit, internetit dhe smartfonit, do të argumentoja, ka ndryshuar aftësitë e të nxënit te individët. Të mësuarit është gjithnjë e më shumë çështje e zotërimit të procedurave të ndryshme softuerike arbitrare që më pas lejojnë aksesimin e informacioneve dhe kryerjen e veprimeve komplekse pa pasur nevojë të kuptojmë se çfarë kuptimi kanë. Ky aktivitet më pas zhvillohet në një mjedis ku është krejt normale të kryhen dy, tre, apo edhe katër veprime në të njëjtën kohë, me një konfuzion të përgjithshëm dhe të vazhdueshëm të gjendjes shoqërore, akademike dhe profesionale.

Ideja e një marrëdhënieje midis mësuesit dhe klasës, profesorit dhe studentëve, rrjedhimisht është dëmtuar. Studenti mund të verifikojë menjëherë nëpërmjet smartfonit të tij nëse profesori ka të drejtë, apo edhe nëse ka ndonjë autoritet tjetër që ofron një qasje krejtësisht të ndryshme nga e tij. Me dëmtimin e kësaj marrëdhënieje, ikën edhe mjedisi që e ushqen atë: hapësira e veçuar e klasës ku, për një orë apo më shumë, e gjithë vëmendja ishte e përqendruar në një person të vetëm, i cili e ka vënë përvojën e tij ose të saj në shërbim të grupit.

Ka një element joshjeje në këtë; ajo kërkon një performancë të caktuar, aftësinë për të imponuar atë që në rrethanat më të mira mund ta quani një magjepsje kolektive. Njw nga gjwrat qw DH Lawrence, edhe ajo mësuese, e përshkruan në “Women in Love: Lawrence ka mësuesen e tij, Ursula”, si “zhytjen në pasionin e të dhënit mësim”, ndërsa studentët e saj janë hipnotizuar aq shumë nga mësimi i saj sa ardhja e një vizitori të papritur përjetohet si një ndërhyrje tronditëse.

Nëse mësuesi nuk do të ishte i zoti ta bënte këtë, natyrisht, do të ishte kohë e humbur. Nuk mund të mendoj asnjë moment kur jam skandalizuar më shumë sesa në vitin e fundit të shkollës së mesme, kur shihja mësuesin e matematikës, një njeri i këndshëm, të kishte të vetmin qëllim daljen nga klasa i padëmtuar. Në shkollimin tradicional, ku nuk ka autoritet, nuk ka mësim. Pra, nuk është e vështirë të shihet pse shoqëria filloi të kërkojë mënyra për të zvogëluar besimin e saj te mësuesi karizmatik, duke imponuar materiale nga jashtë (libra, mjete audio-vizuale, etj) dhe përfundimisht duke kërkuar një kontroll më universal në formën e një autoriteti suprem.

Prezantimi i materialene mbështetëse të të gjitha llojeve për të zvogëluar besimin te mësuesi karizmatik, gjithashtu, siç na është thënë, pati përparësinë e shtuar, për ta bërë klasën më interaktive. Studentët nuk ishin më ata që thjesht dëgjonin dhe mbanin shënime (sikur kjo të mos ishte një formë e veprimtarisë); ata merrnin pjesë. Për sa kohë që ndërveprimi kishte thjesht kuptimin e zgjidhjes së ushtrimeve në libra, ishte diçka që mund të integrohej mjaft mirë. Kur e gjitha u bë çështje e punës me kompjuter, ndërhyrja që prishi magjinë e leksioneve të Lawrence u kthye në normë.

Në fund të viteve 1990, pata përvojën time të pare me studentë që sillnin laptopë në klasë. Në atë kohë nuk mund të flitej për lidhje wifi. Meqenëse këto ishin leksione mbi përkthimin, studentët argumentuan se kompjuterët e tyre ishin të dobishëm për pesëmbëdhjetë ose njëzet minuta, kur i ftova ata të përkthenin një paragraf të shkurtër. Ata thanë se përkthenin më mirë në kompjutera, pasi mund të bënin korrigjime më lehtë.

Sidoqoftë, vura re menjëherë tendencën për t’u fshehur pas ekranit. Kush mund ta dinte nëse një student po merrte shënime apo po bënte diçka tjetër? Prekja e shpejtë e tastierave ndërsa dikush fliste ishte shpërqendruese. Unë insistova që laptopët të mbaheshin të mbyllur, përveç për periudhën e shkurtër të ushtrimit të përkthimit.

Ishte një betejë e gjatë dhe e humbur. Universiteti im, në vendosmërinë e tij për t’u dukur modern, prezantoi klasat me kompjutera laptopë në çdo tryezë. Kam insistuar që të më caktojnë klasa si ato të dikurshmet. Studentët hapnin laptopët e tyre. Ata e injoruan, ose mbase vërtet e harruan rregullin tim. Ata kishin fjalorë të shkëlqyer në laptopët e tyre. Më pas erdhi wifi. Tani ata mund t’i verifikonin gjërat në moment. Ata mund ta vendosnin një tekst në Google Translate ose DeepL dhe thjesht të redaktonin përkthimin kompjuterik në vend që të përkthenin vetë.

E vura në dukje se, në këtë mënyrë ata e linin t’u ikte mundësia e të kuptuarit vërtet të një teksti origjinal dhe formimit të një fjalie të tërë mbi strukturat sintaksore që vetë atyre u dukeshin më të përshtatshme në gjuhën e tyre. Ata e kuptuan këtë, por opsioni i kompjuterit ishte gjithnjë aty, si një tundim. Ishte një procedurë e ngjashme me procedurat e tjera që ata kishin mësuar të kryenin. Sepse, deri tani, këta janë studentë që janë rritur me kompjutera. “Të lindurit dixhitalë”, siç quhen ndonjëherë, kanë një mendje që funksionon ndryshe.

Sidoqoftë, e vazhdova luftën time për të mos i lejuar të hapnin laptopët dhe po ia dilja deri në momentin që në klasë hynë smartfonët. Në ligjëratën e vitit 1923, “Rituali i gjarprit”, Aby Warburg vërejti se shpikja e telefonit shënoi fillimin e fundit të idesë së një hapësire të shenjtë; që nga ajo kohë, studiuesi gjerman parashikoi se praktika e lashtë e ndarjes së një zone në mënyrë që të ishte e lirë nga çdo ndërhyrje do të ishte një përpjekje sfilitëse – çdo formë e ritualit që kërkon fokus total, do të kërcënohej nga praktikat pa një të tillë. Dhe ai vështirë se mund ta parashikonte telefonin celular, aq më pak smarfonët. Kohët e fundit kam lexuar në gazeta për priftërinj që u përgjigjen telefonave gjatë meshave dhe arbitra në ndeshje futbolli që bëjnë telefonata ndërsa topi është në lojë. Si mund të ndaloni një klasë studentësh të rritur që t’i përdorin smartfonët e tyre?

Vitin e kaluar, universiteti më tha që ata nuk mund të më jepnin një klasë të zakonshme për t’u dhënë mësim. Kështu që unë kam tridhjetë studentë pas ekraneve të kompjuterave, të lidhur në internet. Nëse ulem në tavolinën time para klasës, ose edhe nëse qëndroj në këmbë, nuk mund t’i shoh fytyrat e tyre. Në xhepa, në duar, ose thjesht para syve, ata kanë smartfonët, bisedat e tyre të vazhdueshme me të dashurit, të dashurat, nënat, baballarët ose miq të tyre me shumë gjasa në klasa të tjera. Tani pothuajse  në mënyrë totale, çdo aspekt i jetës së tyre kalon përmes të njëjtës pajisje elektronike.

Për të mbajtur një lloj qëllimi dhe vrulli, kam ndjekur taktikën liro-shtrëngo herë pas here, duke kërkuar vazhdimisht t’u kujtoj studentëve praninë time fizike. Por gjatë gjithë kohës që studentët kanë këto instrumente përpara, ato e fitojnë vëmendjen e tyre dhe jo unë. Ndërsa në të kaluarën ata shpesh bënin pyetje kur kishin diçka që nuk e kuptonin – pra ndërveprim i vërtetë – tani ata janë kryesisht të heshtur, ose e kërkojnë përgjigjen në kompjuterat e tyre. Çdo shans për të zhvilluar pasionin e të mësuarit të tjetrit është zhdukur. Vendosa që kishte ardhur koha që edhe unë të ikja bashkë me të.

Sigurisht, kjo nuk do të thotë fundi i të mësuarit. Nuk do të thotë, ose nuk do të thotë domosdoshmërisht, se njerëzit do të jenë më të trashë (megjithëse ndoshta mund t’u duken të tillë “të mbijetuarve” të botës së vjetër). Vajza ime më e vogël kohët e fundit u regjistrua në një program për një shkallë më të lartë arsimimi, në të cilin të gjitha mësimet merren përmes internetit. Ligjëratat përgatiten dhe regjistrohen një herë e përgjithmonë si video në të cilat mund të kenë akses klasat e studentëve sa herë të duan. “Kemi shumë më tepër kontroll, – vëren ime bijë – nëse një gjë është e vështirë për t’u kuptuar, thjesht mund të kthehesh sërish tek ajo. Nuk dëgjon shokët teksa bisedojnë. Nuk duhet të shqetësohesh se çfarë të veshësh për klasë. Nuk humbet një ditë mësimi sepse ishe sëmurë”. Dhe mësuesit, mendon ajo, bëjnë më shumë përpjekje për të përsosur mësimin, pasi atyre u duhet ta bëjnë vetëm një herë.

Përparësitë janë mjaft të qarta. Por është gjithashtu e qartë se ky është fundi i një kulture në të cilën të mësuarit ishte një përvojë kolektive shoqërore që nënkuptonte një hierarki të caktuar positive, e cila fton si mësuesin ashtu edhe studentin që të rriten në marrëdhënien e re të çdo klase, dinamika e veçantë që formon me secilin grup të ri studentësh. Kjo ishte një nga gjërat që më ka shijuar më shumë me mësimdhënien: vetëdija se çdo klasë e ndryshme — u jepja mësim çdo javë për dy vjet – po krijonte një atmosferë të ndryshme, megjithëse gjithnjë në zhvillim, të cilës iu përgjigja duke dhënë mësim në një mënyrë tjetër; rishikimi i materialeve të vjetra për një situatë të re, duke parë mundësi të reja, ide të reja dhe duke zbuluar dobësi që nuk i kisha vënë re më parë.

Ishte një situatë e gjallë dhe e mbushur me mundësi, e paparashikueshme, që të rrit. Por unë shoh se klasat me kompjuter dhe ndërhyrja në smartfonëve po i japin fund kësaj, veçse në rast se ekziston një kufi në atë se sa energji mund të t’i përkushtohet shkëputujes së studentëve nga shpërqendrimet e tyre. Ka ardhur koha të tërhiqemi me elegancë. 

/NY Review of Books/

/Përktheu: Gazmira Sokoli/TemaTv