“Jemi bërë prej të njëjtës lëndë si ëndrrat”, shkruante dramaturgu i madh William Shakespeare. Si ato me sy hapur, që na shtyjnë të kapërcejmë kufijtë tanë duke imagjinuar jetën më të mirë për veten, ashtu edhe ato me sy mbyllur, që zakonisht nxjerrin në pah atë çka fshihet në nënvetëdijen tonë.

Natën, trupi ynë pushon, por mendja jonë, duke ndërvepruar me vetëdijen, jo. Shpesh zgjohemi në mëngjes me kujtime të vagullta të ëndrrave të natës, me histori që as imagjinata më e pasur nuk do t’i krijonte kur jemi zgjuar. Gjithashtu, shpesh ndodh që gjatë gjumit të përjetojmë makthe ose situata ku protagonistë janë njerëz të vdekur që na “vizitojnë” në ëndërr dhe na sjellin “mesazhe”, të cilat shpesh na vështirësohet t’i kuptojmë.

Dr. Alessandra Merola, psikologe e specializuar në Psikoterapi Kognitive Neuropsikologjike ka qartësuar domethënien e ëndrrave, veçanërisht ato që përqendrohen te njerëzit e vdekur, për Vanity Fair.

Sa të rëndësishme janë ëndrrat për aktivitetin tonë neurologjik dhe psikologjik?
“Ëndrrat kanë një rol të rëndësishëm si nga pikëpamja neurologjike ashtu edhe nga ajo psikologjike. Gjatë gjumit, veçanërisht në fazën REM (Lëvizje e Shpejtë e Syve), truri përpunon dhe konsolidon informacionin e marrë gjatë ditës, duke e kthyer atë nga kujtime afatshkurtra në kujtime afatgjata. Kjo fazë është thelbësore për rregullimin e emocioneve: truri përpunon përvoja emocionale, duke ndihmuar në uljen e ndikimit të ngjarjeve stresuese. Për më tepër, ëndrrat dhe gjumi REM ndihmojnë në ruajtjen e ekuilibrit kimik në tru, duke favorizuar mirëqenien neurologjike dhe parandaluar çrregullimet njohëse dhe neurologjike.”

A mund të thuhet se ëndrrat janë një pasqyrë e asaj që kemi brenda vetes?
“Pikërisht. Ëndrrat ndihmojnë në përpunimin e përvojave, mendimeve dhe ndjenjave të ndërlikuara. Truri përballon konflikte dhe dëshira të pavetëdijshme. Ato ofrojnë një mundësi të drejtpërdrejtë për të hyrë në përmbajtjen e pavetëdijshmes: për këtë arsye, përmes analizës së ëndrrave, psikoterapistët mund të ndihmojnë individët të kuptojnë më mirë dëshirat, frikërat dhe konfliktet e tyre të brendshme. Pra, janë thelbësore për mirëqenien tonë neurologjike dhe psikologjike, sepse jo vetëm që ndihmojnë në ruajtjen e shëndetit të trurit, por ofrojnë gjithashtu një mjet të rëndësishëm për introspeksion dhe përpunim.”

Po, çfarë janë pikërisht ëndrrat? A mund të thuhet se ato janë një mënyrë për të shprehur pavetëdijen?
“Ëndrrat janë një seri imazhesh, tingujsh, emocionesh dhe ndjesish që mund të duken realiste ose krejtësisht abstrakte dhe të çuditshme. Ideja që ëndrrat janë një manifestim i pavetëdijshmes vjen kryesisht nga teoritë psikoanalitike të Sigmund Freud-it, por ekzistojnë shumë teori të tjera që ofrojnë shpjegime të ndryshme. Sipas Freud-it, ëndrrat janë shprehje të dëshirave dhe impulseve që janë shtypur gjatë jetës së ndërgjegjshme, për shkak se janë konsideruar të papranueshme ose të papërshtatshme. Në ëndërr, dëshirat e shtypura shfaqen përmes simboleve dhe metaforave. Këto simbole mund të përfaqësojnë dëshira, frika ose konflikte të pavetëdijshme. Disa studiues të tjerë sugjerojnë se ëndrrat kanë një funksion evolucionar, duke sugjeruar se ato mund të na ndihmojnë të përgatitemi për situata rreziku ose të zgjidhim probleme, duke pasur një rol adaptiv dhe mbijetese. Për më tepër, sipas teorisë së rregullimit emocional, ëndrrat mund të ndihmojnë në përpunimin dhe rregullimin e emocioneve: gjatë fazës REM të gjumit, truri përpunon përvoja emocionale intensive në një mjedis të sigurt dhe të kontrolluar, duke mundësuar përpunimin dhe menaxhimin më të mirë të emocioneve gjatë ditës.”

Pse disa njerëz shpesh nuk i kujtojnë ëndrrat kur zgjohem?
“Të gjithë ëndërrojmë, por fenomeni i moskujtesës së ëndrrave është mjaft i zakonshëm dhe mund të lidhet me disa faktorë. Gjatë gjumit, truri kalon nëpër faza të ndryshme, përfshirë ciklet REM dhe jo-REM. Ëndrrat më të gjalla dhe më komplekse zakonisht ndodhin gjatë fazës REM. Nëse zgjohemi gjatë ose menjëherë pas një faze REM, ka më shumë mundësi që të kujtojmë ëndrrën. Nga ana tjetër, nëse zgjohemi nga një fazë jo-REM, është më pak e mundur që të mbajmë mend ëndrrën. Gjatë gjumit, prodhimi i disa neurotransmetuesve si norepinefrina (e cila është e rëndësishme për kujtesën) është i zvogëluar. Kjo ulje mund të ndikojë në aftësinë e trurit për të konsoliduar kujtimet e ëndrrave. Gjithashtu, aftësia për të kujtuar ëndrrat mund të ndikohet nga interesimi dhe vëmendja që i kushtojmë ëndrrave: për shembull, njerëzit që mbajnë një ditar ëndrrash ose që reflektojnë mbi ëndrrat e tyre kur zgjojnë, tendencë të kujtojnë ato më mirë sesa ata që nuk e bëjnë këtë. Faktorët që mund të ndikojnë në kujtesën e ëndrrave mund të jenë të ndryshëm: një gjumë të pa rregullt ose të pamjaftueshëm mund të ndikojë në cilësinë e pushimit dhe kujtesën e ëndrrave. Gjithashtu, një gjumë të ndarë ose të shqetësuar mund të ulë mundësinë e zgjuarjes gjatë një faze REM. Në fund, nivelet e larta të stresit mund të pushtojnë mendjen e dikujt gjatë zgjohet, duke e bërë më të vështirë kujtesën e ëndrrave.”

Çfarë do të thotë kur ëndërrojmë një person të vdekur? Çfarë mesazhi mund të sjellë kjo?
“Sundimi i një personi të vdekur mund të jetë një përvojë emocionale intensive dhe mund të ketë disa kuptime që varen nga konteksti i ëndrrës dhe marrëdhënia personale me personin që ka ndërruar jetë. Ëndrrat për një të dashur të ndjerë mund të jenë një pjesë natyrale e procesit të pikëllimit, një përpjekje e trurit për të përpunuar humbjen. Nëse ka çështje të pazgjidhura ose ndjenja të pa shprehura për personin e ndjerë, ëndrrat mund të ofrojnë një mundësi për të shprehur këto emocione dhe për të gjetur një farë përmbylljeje. Një interpretim tjetër mund të jetë që në ëndërr, personi i vdekur mund të përfaqësojë aspekte të vetes ose të jetës tuaj që dëshironi të analizoni. Përfundimisht, ëndërra mund të jetë thjesht një mënyrë për të mbajtur gjallë kujtimin e personit të ndjerë.”

Çfarë ndodh kur ëndërrojmë një person të gjallë që vdes?
“Ëndërrimi i vdekjes së një personi ende të gjallë mund të jetë një përvojë shumë e fuqishme që shpesh shkakton shqetësim. Është e rëndësishme të kuptojmë se ëndrrat janë simbolike dhe rrallëherë duhet të interpretohen literal. Ëndrrat për vdekjen e një të dashuri mund të pasqyrojnë shqetësime dhe frikë për mirëqenien e atij personi, por gjithashtu mund të pasqyrojnë konflikte të pazgjidhura me këtë individ. Këto ëndrra gjithashtu mund të pasqyrojnë një frikë më të përgjithshme nga humbja, si për shembull, frika për të humbur lidhjen me atë person. Në ëndërra, vdekja shpesh përfaqëson fundin e diçkaje dhe fillimin e diçkaje tjetër. Pra, ëndërrimi i vdekjes së një personi të gjallë mund të simbolizojë një ndryshim të rëndësishëm në marrëdhënien me atë person.”

Si mund të shmangim makthet?
“Makthet janë ëndrra të frikshme që mund të shkaktojnë një zgjumë të papritur dhe një ndjenjë frike ose ankthi. Edhe pse janë të zakonshme dhe shpesh nuk paraqesin një problem të madh, ato mund të bëhen shqetësuese nëse janë të shpeshta dhe të dëmshme. Ka disa teknika dhe strategji për të reduktuar makthet. Praktikat si meditimi, relaksimi i muskujve, frymëmarrja e thellë dhe yoga mund të ndihmojnë në uljen e stresit dhe ankthit, që shpesh janë burim i maktheve. Po ashtu, vendosja e një rutine të natës që promovon relaksimin, si një dush i ngrohtë, leximi i një libri ose dëgjimi i muzikës relaksuese, mund të përgatisë trupin dhe mendjen për një gjumë më të qetë.”