Fëmijë, adoleshentë, të rritur, të moshuar: a jemi gjithmonë të njëjtë apo e transformojmë personalitetin tonë me kalimin e kohës? Varet.

Duke folur me një shtatëdhjetëvjeçare të sjellshme dhe të shoqërueshme, dikush mund të pyesë: “A ka qenë gjithmonë kështu apo ka ndryshuar me kalimin e viteve?”. Dhe një shtatëmbëdhjetë vjeçare e rezervuar mund të pyesë veten: “Kur të rritem, a do të jem saktësisht e njëjta?”

E vërteta është se duke mbetur vetvetja nuk jemi i njëjti person për gjithë jetën. Ka lajme të mira: Personaliteti përmirësohet me kalimin e kohës. Në një farë mase, ne mund ta njohim veten te fëmijët që kemi qenë. Të qetë dhe të urtë, apo të zhurmshëm? Të qetë apo të prirur për zemërim? Eksplorues të sigurt të botës apo të trembur nga të huajt dhe përvojat e reja?

Fëmijë të turpshëm dhe të rezervuar

Temperamenti që ka një fëmijë në përvojat e jetës, duke nxitur pritshmëri të ndryshme tek të tjerët (p.sh., nga një fëmijë i turpshëm do të pritet të mos flasë shumë dhe nga një i paduruar të lëshojë gjithmonë zemërimin e vet) dhe sjellje që mund ta radikalizojnë atë: për shembull, një i turpshëm mund të lihet në botën e tij ose të nxitet shumë pak, ashtu si një fëmijë kapriçioz mund të trajtohet me nervozizëm edhe para se të lëshojë zemërimin e vet. Në çdo rast, këto stile sjelljeje të fëmijërisë thonë shumë për personalitetin që do të zhvillohet në moshën madhore. “Një trevjeçar i turpshëm sillet shumë ndryshe nga një njëzetvjeçar i turpshëm. Por një bërthamë themelore mbetet”, thotë Brent Donnellan, një psikolog në Universitetin Shtetëror të Miçiganit. Duke ndjekur fëmijë nga tre vjeç deri në moshën madhore, një studim i Universitetit të Wisconsin gjeti gjithashtu vazhdimësi me kalimin e kohës: të vegjëlit e rezervuar mbetën të tillë dhe ata me pak vetëkontroll u bënë të rinj impulsivë dhe që ndërmerrnin rreziqe.

Qetësi dhe vetëbesim

Por personaliteti ynë nuk është gdhendur një herë e përgjithmonë në fëmijëri. Ka të ngjarë që pas disa vitesh ndryshimet të jenë të padukshme, por ngadalë, gjatë gjithë jetës, ato mund të bëhen të rëndësishme. Sipas Brent Roberts, një psikolog në Universitetin e Illinois në Urbana-Champaign:“Personaliteti është një fenomen në zhvillim. Nuk është diçka statike në të cilën je ngecur, pa mundësi për të shkuar më tej”.

Së bashku me kolegët nga Universitetet e Houston dhe Tübingen (Gjermani), ai studioi ndryshimin e pothuajse 2000 njerëzve mbi 50 vjeç: individët që kishin marrë pjesë në një studim kur ishin në shkollë të mesme (mosha mesatare 16 vjeç) u gjurmuan dhe iu nënshtruan të njëjtit test si atëherë.

Drejt moshës së mesme

“Gjetjet tona sugjerojnë se personaliteti ka një komponent të qëndrueshëm gjatë gjithë jetëgjatësisë, por është gjithashtu i lakueshëm, d.m.th. njerëzit piqen me moshën,” përfunduan autorët. Në një farë kuptimi, “skajet e forta” zbuten: pjesëmarrësit shënuan rezultate më të larta se kur ishin adoleshentë në pjesë të testit që masin qetësinë, vetëbesimin, ndjenjën e përgjegjësisë dhe gatishmërinë për ta vënë veten në vendin e të tjerëve.

Studime të tjera konfirmojnë këtë evolucion: me kalimin e moshës ne bëhemi më të ndërgjegjshëm, emocionalisht të qëndrueshëm (më pak pre e impulseve dhe emocioneve), të largët, miqësorë dhe bashkëpunues. “Ndryshimet janë potencialisht pozitive. Më shumë vetëvlerësim, ndërgjegje dhe stabilitet emocional mund të përmirësojnë jetën tonë në fusha si puna, marrëdhëniet dhe shëndeti”, thotë Roberts. Në një nga studimet e tij ai tregoi gjithashtu se vitet ulin narcisizmin: në përgjithësi, drejt moshës së mesme ai është më pak i theksuar sesa kur në rini, edhe nëse narcisistët e vërtetë priren të mbeten të tillë të paktën pjesërisht.

Po në pleqëri?

Ristilimi i personalitetit me kalimin e moshës sjell përfitime shtesë. Një studim i Universitetit të Buffalo-s mbi njerëzit e moshës 14 deri në 99 vjeç zbuloi se me kalimin e viteve ne bëhemi më të besueshëm te të tjerët dhe se kjo shoqërohet me një ndjenjë më të madhe mirëqenieje. Ndërsa në Universitetin e Singaporit u pa se 70-vjeçarët janë më bujarë se 20-vjeçarët me të huajt, sepse janë më pak të përqendruar tek vetja. “Ekziston një keqkuptim se të moshuarit janë më të ngrysur. Në fakt, është e kundërta. Në vend të kësaj, ne shpesh bëhemi më empatikë dhe të dhembshur ndërsa rritemi”, shpjegon Rodica Damian, psikologe në Universitetin e Hjustonit.

Ju gjithashtu fitoni qetësi shpirtërore sepse jeni më të patrazuar se kur ishit të rinj. Për ta vlerësuar atë, një ekip i koordinuar nga Universiteti i Kalifornisë, Santa Cruz, vëzhgoi me rezonancë magnetike funksionale përgjigjen e amigdalës (zona e trurit që përpunon disa emocione) ndaj pamjes së imazheve me përmbajtje emocionale pozitive dhe negative në njerëz të moshave të ndryshme. Vetëm tek të moshuarit imazhet pozitive nxisin aktivizim më të madh të amigdalës sesa ato negative. Gjithashtu, pjesëmarrësit më të vjetër kishin më shumë gjasa të kujtonin imazhe të këndshme nëpër pamje gjatë eksperimentit.

Siç shkruajnë autorët e studimit, “Ndërsa njerëzit rriten, ata përjetojnë më pak emocione negative dhe u kushtojnë më pak vëmendje stimujve emocionalë negativë sesa pozitivë”.

Më shumë të qeshura

Në shumë raste ne qeshim edhe më shumë. Kjo doli nga një studim i Universitetit të Nju Meksikos, në të cilin një mostre njerëzish iu kërkua të vlerësonin një sërë deklaratash humoristike dhe neutrale. “Të moshuarit i perceptonin si humoristët ashtu edhe ata neutralë si më argëtues sesa të rinjtë”, përfundoi autori i studimit.

Me kalimin e kohës, pra, edhe personaliteti transformohet. Po pse? Jo aq shumë si rezultat i ngjarjeve të mëdha të jetës. Ajo që na formon është më tepër ajo që presin të tjerët nga ne, nevojat që duhet të plotësojmë për të krijuar marrëdhënie të mira shoqërore, për të trajnuar, për të punuar, për të ndërtuar marrëdhënie sentimentale, për të krijuar një familje. “Me kalimin e kohës neve na kërkohet në shumë kontekste të jetës që t’i bëjmë gjërat pak më ndryshe,” thotë Roberts. “Askush nuk na thotë hapur se si të veprojmë, por në shumë situata ka rregulla shumë të qarta të nënkuptuara se si duhet të sillemi”, thekson ai. Kështu, ne ndryshojmë për t’iu përshtatur kërkesave sociale dhe detyrave zhvillimore të çdo faze të jetës. Aq sa një studim i kryer në 62 vende, i koordinuar nga Universiteti i Tilburgut (Holandë), zbuloi se në kulturat ku të rinjtë pritet të marrin shpejt përgjegjësitë e të rriturve (si puna dhe largimi nga familja e origjinës), personaliteti maturohet më herët.

A mund të vendosni të ndryshoni?

“Shumica dërrmuese e njerëzve do të dëshironin të ndryshonin aspekte të personalitetit të tyre,” thotë Nathan Hudson, një psikolog në Universitetin Metodist të Jugut në Dallas, Teksas. Hudson kreu një studim në të cilin pjesëmarrësit raportuan se cilin dimension themelor të personalitetit donin të ndryshonin. Më pas, çdo shtatë ditë për 15 javë, atyre iu ofrua një detyrë e krijuar për t’i nxjerrë ata nga “zona e tyre e rehatisë”, me nivele në rritje të vështirësisë. Për shembull “duke prezantuar veten me dikë”, për ata që donin të rrisnin ekstroversionin.

Mund të ndryshosh

Kështu, është parë se njeriu mund të evoluojë vërtet në drejtimin e dëshiruar. “Përveç faktorëve të jashtëm si rolet shoqërore, qëllimet për të ndryshuar personalitetin e dikujt mund të jenë gjithashtu mjaft të forta për të formuar vazhdimisht mendimet, ndjenjat dhe sjelljet për një kohë të mjaftueshme për të prodhuar ndryshime në tipare,” thotë Hudson.

Një person i turpshëm mund të “detyrohet” të shkojë në një festë ku nuk njeh pothuajse askënd. Është një vetëpërmbajtje impulsive të mos shprehësh zemërimin në vendin e punës. Vetëdija se personaliteti është në transformim ka dy përparësi: favorizon evolucionin tonë dhe na bën të jetojmë me kuriozitetin për të zbuluar se si do të bëhemi.