Abdulzarak Gurnah, zëri i dramës së emigrantëve

Abdulzarak Gurnah është fituesi i Nobelit të Letërsisë për vitin 2021. “Atij i njihet merita për njohjen e thellë dhe hetimin e pakompromis dhe të dhembshur të efekteve të kolonializmit dhe fatit të refugjatëve në hendekun midis kulturave dhe kontinenteve”, tha Akademia Suedeze në ceremoninë e shpalljes së çmimit.

Gurnah ka lindur në Zanzibar, ku jetoi deri në largimin drejt Anglisë si refugjat. Gurnah vjen nga një pakicë etnike arabe, e cila është përndjekur në mënyrë mizore që nga viti 1963 në Tanzani, nga ku arriti të largohej, duke u bërë profesor në një universitet në Nigeri fillimisht dhe më pas në Canterbury, ku punon aktualisht. Angazhimi i tij për të drejtat civile, për pakicat, për çështjet që lidhen me efektet shoqërore të post -kolonializmit, e bëjnë atë një zë autoritar të atyre të jugut të botës.

Në intervistën e mëposhtme, botuar nga Avvenire dhe dhënë para se të fitonte çmimin, Gurnah ndalet në temat kryesore të veprave të tij.

Profesor Gurnah, çfarë është ajo që ju i kushtoni të gjithë vëmendjen tuaj?

Refugjatët, emigrantët, ata që shkojnë dhe ata që mbeten. Shumica e romaneve të mi mbulojnë një periudhë të gjatë para lindjes sime, por këto rrëfime lidhen me mua dhe me periudhën e rritjes time në Zanzibar, me historinë time, familjen time, ata që janë akoma atje ose që janë persekutuar; por ato gjithashtu kanë të bëjnë me fenomenet e shumta migratore që po ndodhin në planetin tonë, tani të diktuara nga luftërat, nga sëmundjet, thatësira ose shpyllëzimi (kam parasysh këtu të ashtuquajturit emigrantë të klimës).

Romanet tuaja rrëfejnë format e shumta të përjashtimit dhe përfshirjes, shpronësimit dhe integrimit të vështirë, të cilat e karakterizojnë migrimin e popujve, sot dhe në epokat e kaluara. Ju bazoheni në një kritikë letrare postkoloniale, duke qëndruar vigjilent në proceset e ndryshme migratore, të cilat prekin njerëzit përmes kohës dhe, mbi të gjitha, hapësirës. Çfarë mund të na thoni për historinë koloniale të zonave tuaja?

Pjesa më e madhe e historisë koloniale afrikane është futur në një sirtar, të harruar në imagjinatën popullore britanike, madje edhe me pak ngjyra. Në mes të botimeve të ndryshme imagjinare dhe me shumë stereotipe, vë në dukje vetëm një me cilësi të mirë, “Afrika ime” nga Karen Blixen, një roman i njohur autobiografik, i botuar në të gjithë botën. Historia, siç e shihni, nuk harrohet vërtet nga të gjithë. Historianët e kolonializmit, shumë më tepër sesa romancierët, e studiojnë këtë periudhë dhe këto ngjarje, si dhe hetojnë jetën e njerëzve, paraardhësve tanë, të cilët janë zhytur në këtë periudhë komplekse të historisë. Ajo periudhë ishte një luftë kokëfortë guerile, me pauza dhe rifillime të dhunshme, mbi të cilat ndoshta mbizotëruan trupat nën drejtimin e Gjermanisë. Nuk kishte shumë britanikë. Shumica e ushtarëve ishin afrikanë. Shumica e viktimave ishin afrikanë.

Duke lexuar romanet tuaja është e natyrshme të pyesësh veten për rolin e kritikës letrare dhe rolin e historisë, aspekte që ajo bashkon me mjeshtëri.

Epo, shumë përpara kritikës letrare, do të përmendja “Tregime për refugjatët”, një grup në solidaritet të vërtetë me refugjatët dhe azilkërkuesit. Duke punuar drejtpërdrejt në bashkëpunim me ata që kishin përjetuar sistemin e azilit në Britani dhe duke marrë si model poezinë e madhe të udhëtimit të Chaucer, shkrimtarët, përfshirë edhe mua, kanë treguar shumë histori. Mendoj se është gjithashtu shumë e rëndësishme të përmendim “Tablo të ‘900-s”, ku analizohet letërsia postkoloniale italiane (Pasolini, Moravia, Flaiano …). Në 2002, unë u mora me Derek Walcott dhe sensin e tij historisë për kursin tim. Për të pasur një vizion historik dhe letrar të një bote të re, duhet të kesh vetëdije të plotë për historinë, si Whitman, Neruda, Borges dhe, në një kuptim më të gjerë, si poezia e Cesaire Cahier d’un retour au pays natal. Eseja e tij ka si epigraf një varg të bukur nga Joyce: “Historia është makthi nga i cili po përpiqem të zgjohem”. Kjo do të thotë të kesh një sens kritik të historisë.

Pra, për të, jeta reale bëhet një rrëfim …

Ka gjithmonë trillim dhe realitet. Merrni “Dezertorin”: është një meditim mbi humbjen dhe braktisjen. Fillon në fund të shekullit të nëntëmbëdhjetë në një qytet të vogël në bregdetin e Mombasas. Një mëngjes, rrugës për në xhami, një dyqanxhi i frikësuar është i tmerruar nga ajo që ai mendon se duhet të jetë një gul, silueta e të cilit përvijohet në dritën e agimit, domethënë një entitet i mbinatyrshëm për myslimanët, një mit që shpesh i dedikohet agresionit të udhëtarëve. Kjo është arsyeja pse shitësi ka frikë. Pas një inspektimi më të afërt, ai duket të jetë “një njeri me lëkurë të hirtë”, Pearce, kolon i zhgënjyer që është grabitur dhe pothuajse është lënë të vdesë në shkretëtirë nga guidat e tij somalezë. Hassanali e merr në shtëpinë e tij, i jep ushqim dhe ujë dhe thërret shëruesin. Tema e mikpritjes nuk duhet të nënvlerësohet kurrë. Kapitulli i dytë fillon nga këndvështrimi i kujdesshëm dhe jo modest i Hassanali mbi botën imperialiste të zyrtarit britanik vendas, Turner. Pjesa tjetër dihet, por është e qartë se është një roman që, nga këndvështrime të ndryshme, flet për efektet e kolonializmit.

“Kujtimet e Nisjes” dhe “Dhurata e Fundit” janë dy kryevepra, por kjo e fundit, në veçanti …

Shpresoj që edhe këtu, së bashku me këndvështrimin e zakonshëm në lidhje me njerëzit në lëvizje, të kuptojmë ironinë e protagonistit, banor në Londër, i cili i etiketon fqinjët e tij si “të huaj evropianë”. Ne shpesh ndihemi si emigrantë sapo dalim nga shtëpia. Shpesh ne jemi për një jetë objektive dhe subjektive. Nuk e di nëse njerëzit do të mësohen të jenë emigrantë, por sigurisht, veçanërisht për ne që e kemi jetuar këtë përvojë, do të ishte e dëshirueshme që të ruanim gjithmonë shpirtin e mikpritjes dhe një kujtesë të pasur, në mënyrë që të mos tradhtojmë vendet nga ku kemi ardhur.