Temporal
Për shovinizmin mashkullor në ekranet tona
Duke ndjekur debatin e së martës mbrëma në emisionin “Open” të gazetares Eni Vasili në “Top Channel” (them ‘debat’, se në televizionet shqiptare rrallë sheh biseda normale), m’u kujtua personazhi i romanit të famshëm “Turpi” të J.M. Coetzee, ku profesor Luri hyn në një spirale tronditëse të jetës së tij, vetëm sepse nuk kërkoi ndjesë për një veprim seksist të tij ndaj një kolegeje. Kështu edhe programi “Open” i së martës nuk do të ishte mbyllur befas, nëse njëri prej të ftuarve, zoti Çupi, do të kishte kërkuar ndjesë për nxitimin e “asaj fjalës” që nuk donte ta thoshte aty publikisht, fjalë që besoj se nënkuptonte ngjyrime seksiste ndaj zonjës Duma, një politikane me emër dhe kurajoze, fjalë të përafërta me ato që ai hodhi pa drojë (përkundër çdo norme etike dhe njerëzore) të zezë mbi të bardhë ca kohë më parë për gazetaren e njohur Sonila Meço, radhë që zgjuan një valë lëndimi në mjedisin shqiptar të medias, por jo vetëm. Kështu ka ndodhur më herët kur janë fyer nga kolegë të tyre dhe politikanë edhe me kolege të tjera, si Beti Njuma, Anila Basha, apo zonja Hajdari etj.
Nuk po i shkruaj këto radhë të mbroj zonjën Duma, profili politik i së cilës me aq sa vërej unë, nuk është duke pritur mbrojtjen time, dhe as të hedh gurë mbi palën tjetër në emër të ndonjë aleance feministe. Unë nuk jam shkrimtare që pëlqej të ngjitem në trenin feminist të botës, i cili besoj se ne shqiptarkave na ka kaluar me kohë, për shkak se atëbotë kur duhej ta bënim, vishnim kominoshe. Ishte koha kur Gerd Brandenberg do të shkruante satirën e saj “Gratë e Egalisë”, duke provokuar klimën letrare dhe shoqërore europiane, tek ua ndërronte vendet dhe rolet sekseve, dhe duke shpjeguar sjelljet e tyre në rolet e reja që u kishte dhënë ajo si shkrimtare. Por pavarësisht kësaj, që të jem e shkujdesur kur në debat me të, një gruaje i nënkuptohet, ose kur ajo kërcënohet në një emision ku flitet për temë politike, se do t’i përmenden gjëra që kanë të bëjnë me çështje ekstrapolitike të debatit, pra, personale, private, që lidhen me fizikun dhe të qenit grua, nuk e bëj dot, edhe pse nuk është çudi që fjalët e mia shumë të kursyera këtu, mund të më kthehen edhe mua në popla kokës nga ushtria vuajeriste shqiptare, që merret vetëm me zejen e mbledhjes së malcimit.
Madje një herë, një miku im publicist më kujtoi në shkrimin e tij të nxituar të botuar muajt e fundit, se “do të bëja më mirë të shkruaja për birin tim të vdekur, pasi ishin tekste të mrekullueshme, sesa të flisja për politikën”, duke e nënkuptuar se isha grua, nënë dhe se politika dhe gjykimi për mbrapshtitë e saj ishte sport burrash. Ndjesën e tij të thellë, e pranova, por nuk e kam më mik; nxitimi i tij eci më shpejt se logjika e pranimit të së drejtës sime për të folur publikisht, qoftë edhe për qortime politike.
Unë nuk kam njohje personale me zotin Çupi, por si koleg i respektuar i fjalës qysh në orët e para të demokracisë, do të kisha pritur prej tij një ndjesë njerëzore, jo aq për debatin e shëmtuar të asaj nate, por për qasjen e tij të përsëritur seksiste publike. Pak javë më parë një gazetar i njohur i kulturës në Holandë dha dorëheqjen, sepse guxoi të kërkonte një kafe “të gjatë” me një shkrimtare, para se të botonte shkrimin lëvdues për veprën e saj në gazetë. Akuza që iu bë, ishte: Kishte paragjykuar personazhin e shkrimit të tij si femër dhe jo si shkrimtare, si trup e vrimë dhe jo si tru e ndërgjegje. As falja publike që bëri nuk mundi ta shpëtonte; ai u përjashtua nga rrethi mediatik dhe kritik dhe do t’i duhen vite ta rikuperojë karrierën e tij të shkëlqyer pas këtij gabim fatal. Por natyrisht, unë po flas për një shoqëri të shëndetshme, e cila betejat e civilizimit dhe të emancipimit nuk i ka pasur të lehta dhe ku “shovinizmi mashkullor” ka pasur dikur po këto shenja që manifeston “shovinizmi YNË mashkullor”, të cilin e gjej të vështirë të europianizohet.
Sikur të nisnim edhe ne me “përjashtime” të tilla nga ekranet tona, njëfarë bojkoti qoftë dhe të përkohshëm të eksponentëve, kur ata shfaqin hapur qasje seksiste, do t’i kishim shërbyer shumë më shumë kësaj shoqërie se me ligjet në mbrojtje të grave dhe përqindjet bajate të pjesëmarrjeve në jetën politike. Duke filluar mbase nga vetë zonja Vasili, në emisionin e së cilës kam qenë shpesh e ftuar veçmas për tema të tilla të ndjeshme; le ta fillojë ajo e para bojkotin deri në ditën e ndjesës publike. Sepse, dukshëm kjo gjë tani po kthehet në fenomen në ekranet tona.
Pra, siç thashë, dëshiroj të merrem me fenomenin, jo me individin, pasi të tillë kam njohur në jetën time plot dhe madje jam prej atyre grave që jam “lënduar” në publik në mënyrën më monstruoze të mundshme prej eksponentëve më radikalë të këtij “shovinizmi mashkullor”, për të cilët të vetmin portretizim që do të bëja, është se gjymtyrën erektike nuk e kanë në vendin ku ia ka caktuar nëna natyrë, por në tru. Për të thënë më të voglën, sepse çështja është shumë më e thellë dhe vjen prej një mentaliteti të kalçifikuar tashmë në shoqërinë shqiptare, ku “gruaja nuk është dhimbje”, po të përshtas siç duhet një thënie të Hemingueit për qasjen personale dhe shoqërore ndaj saj. A nuk kemi ndërtuar ne në të vërtetë një shtet ku dominon Phalloskracia? Këtë soj demokracie do të më duheshin ditë që ta shpjegoja, ndaj dua të kthehem te argumenti i këtij shkrimi.
E gjitha duket se fillon nga leximi i keq prej shekujsh i kodit tonë, Kanunit, dikur gjëja e shenjtë dhe shumë e lavdërueshme e rregullimit të jetës sonë shoqërore. Kanuni thotë “grueja asht shakull për me bajt”, dhe këtu fillon edhe keqkuptimi ynë shekullor. Ka burra shqiptarë që këtë e kanë lexuar së prapthi, se gruaja është shpinë për të duruar, dhe e shfaqin këtë qasje edhe në sjelljen e tyre, por ka të tjerë që e kanë lexuar së mbari, dhe mendojnë se gruaja është si një placentë erëmirë ku fermentohet pjesa më e bukur e tyre. Mjerisht, pas kaq incidentesh të përsëritura, kam keqardhje të them se zoti Çupi nuk hyn te këta të dytët, edhe pse unë do të kisha dëshiruar që publicistët, njerëzit e letrave dhe ata që shënjojnë me fjalën e tyre publike, të ishin të gjithë në këtë aradhë të respektuar burrash, të cilët kanë admirimin tim, admirim që e kanë dukshëm edhe librat e mi.
Do të sillja për shpjegimin e këtyre dy qasjeve të ndryshme shembuj nga letërsia shqipe. Nuk besoj se është e shpeshtë në historinë e letërsisë së një vendi që të jetë botuar ndonjë roman me thirrjen qysh në titull “Sikur të isha djalë” si ai i Haki Stërmillit tonë. Duke veçuar me një admirim të pashoq autorë shqiptarë si Migjeni, Mjeda, De Rada, Kuteli, Poradeci, Marko, Camaj etj., pjesa tjetër e letërsisë shqiptare është e mbushur me gra të përdala, me turiste spiune, me plaka të rrjedhura nga trutë, me heroina kantieresh e tekstiliste që zbulojnë armikun e klasës, me vajza viktima të nekrofilisë mashkullore, me sanitare që përdhunohen pareshtur nga të zotët, dhe sa e sa deformime të papranueshme për humanizmin që duhet të përshkojë letërsinë. Kjo ndodh, sepse kjo është qasja ndaj gruas në kulturën shqiptare, qyshkur kanë vdekur xhentëlmenët e vjetër të letrave shqipe që sapo përmenda. Madje në intervistën e një shkrimtari jo shumë të ri, e gjeta thuajse skandaloze shprehjen e tij se “gratë janë të zonja vetëm për fëmijë, lot dhe ditarë dashurie”, duke përjashtuar në mënyrë të shëmtuar peshën e saj në jetën publike, qoftë edhe si publiciste, shkrimtare, intelektuale, opinionformuese, politikane, zanat ky i fundit, me ç’duket, shumë “i dyshimtë” për të në jetën shqiptare.
Madje kjo ndjesi m’u krijua edhe duke lexuar romanin e fundit të mikut tim dhe publicistit të njohur Mustafa Nano “Një javë në Manastir”, për të cilin kam bindjen se është një kontribut shumë i vyer në zhanrin e romanit historik dhe do t’ia kisha rekomanduar kujtdo që ta lexonte. Në roman, nuk ka asnjë figurë femre, ose vetëm ndonjë figurë fare e parëndësishme femre (një fallxhore, një grua që po pjell, vjehrra e saj që po pret të renë të pjellë dhe fare-fare zbehtë figura e një gruaje politike, me gjasë Parashqevi Qiriazi), në kohën kur Manastiri i atyre ditëve ishte një qendër diplomatike europiane dhe vetë Parashqevia ka një rol jo të vogël në këtë ngjarje të rëndësishme kombëtare. Unë nuk e ndaj dot nëse kjo i vjen autorit për shkak se ajo ka qenë shoqëria shqiptare e atyre viteve dhe ai ka qenë vendi i gruas në shoqërinë shqiptare, apo autori nuk ka dashur ta fusë gruan në punët e burrave. Unë do ta kisha dashur që nga një publicist i hapur, kurajoz dhe një njeri emancipues me fjalën e tij, siç është zoti Nano, ta kishte mbajtur me hatër gruan në këtë roman. Por, e kam thënë edhe herë tjetër publikisht, se një shpurë xhentëlmenësh të rinj po i vijnë Shqipërisë, edhe në media, edhe në letërsi, edhe në politikë, për të cilët “gruaja është dhimbje” dhe mushti erëmirë i jetës së tyre dhe i jetës sonë të përbashkët.
Ndaj, sa më shpejt të heqim dorë nga “dhuna seksiste” mediatike që emetojmë aq shpesh në ekranet tona, nga lëndimi që na vjen nga krenaria e shovinizmit mashkullor, aq më të lehtë do t’ua bëjmë ligjeve të veprojnë, shoqërisë të emancipohet, vetes të purifikohemi dhe ekranit të qetësohet. Le ta fillojnë të parët këtë lëvizje emancipuese njerëzit e medias, analistët dhe shkruesit, vëmendja ndaj fjalës dhe veprimeve të të cilëve, edhe pse e padukshme në rrathët që krijon në pellgun e shoqërisë shqiptare, është aq e madhe, sa është gati-gati vendimtare. Ndaj një ndjesë publike mbi incidentin e së martës, përtej përligjjes për shkak të gjaknxemjes, do të ishte një shenjë e lavdërueshme në këtë betejë të përbashkët emancipuese tonën. “Gazeta Shqiptare”
