Kur flasin bebet?

Të folurit (si proces) dhe të kuptuarit e të folurit shkojnë dorë për dore. Duke dëgjuar të tjerët, fëmija juaj mëson se si fjalët tingëllojnë dhe se si ti vendosë ato së bashku.

Fëmija fillimisht zbulon tingujt, më pas si  ti bëjë tinguj, pastaj si ti kthejë tingujt në fjalë të vërteta (“mama” dhe “dada” mund të jenë fjalët që ajo shqipton që në 4 ose 5 muaj). Deri në kohën që bebja është një vjeç ajo është duke u përpjekur për të imituar tingujt rreth saj (edhe pse ju ndoshta ju dëgjoni belbëzimet e saj në një gjuhë që vetëm ajo mund ta kuptojë).

Tani vjen një periudhë e rritjes së jashtëzakonshme, pasi fëmija juaj nis të flasë disa fjalë të thjeshta, të bëjë pyetje, të japë udhëzime, dhe madje edhe të tregojë histori të vetat.

Kur dhe si zhvillohet e folura?

Këtu keni një ide të përgjithshme se si ju të prisni zhvillimin e aftësive verbale të bebushit tuaj. Mbani mend se çdo fëmijë është i ndryshëm. Fëmijët e zhvillojnë të folurin në faza, dhe fëmijët mund të arrijnë në ato faza në kohë të ndryshme.

Nëse fëmija juaj ndryshon disi nga këto udhëzime të përgjithshme, mos u shqetësoni. (Në qoftë se ai është duke u rritur në një mjedis dygjuhësh, numri i fjalëve që ai mund të flasë, mund të ndahet në mes të dy gjuhëve që ai mëson njëkohësisht.)

12 -18 muaj

Pasi ka festuar ditëlindjen e tij të parë, fëmija juaj ndoshta do të fillojë të përdorë një ose dy fjalë kuptimplote. Gjatë disa muajve të ardhshëm, ai do të përpiqet të imitojë disa fjalë, dhe ju mund të dëgjoni atë të belbëzojë edhe pse ai është akoma larg të bërit të një bisedë të vërtetë. Ai do të praktikojnë edhe tingujt e fjalës, duke ngritur tonin e tij kur kërkon diçka apo kur bën pyetje. Ai mund të sajojë shumë fjalë të vetat për një sjellje apo një objekt.

Fëmija juaj është duke mësuar fuqinë që e folura ka si një mjet për të komunikuar nevojat e tij. Deri sa ai të mësojë më shumë fjalë për ti dhënë kuptim të gjitha ideve dhe dëshirave të tij, ai ndoshta do ta kombinojë fjalimin e tij me gjeste për të treguar atë që ai dëshiron. Krahët e tij do të arrijnë drejt një lodre të preferuar, për shembull, dhe thotë “topi”.

Disa të vegjël zhvillojnë një gjuhë të tërë të gjesteve dhe shenjave për të komunikuar me prindërit e tyre. Fëmija juaj mund të vërë gishtat e tij tek buzët e tij kur ai dëshiron ushqim, për shembull, ose i qëllon tryezës kur ai është i frustruar.

Mos u shqetësoni nëse ai lufton për të gjetur kuptimin për “tani” dhe “pastaj”. Ky frustrim është në fakt një shenjë e shëndetshme që ai është duke u përpjekur për të komunikuar dhe shqetësohet nëse ju e kuptoni.

Rreth 18 muajsh, fëmija juaj ndoshta do të fillojë të bëjë shumë tinguj që kanë ngajshmëri, bashkëtingëllore të tilla si: t, d, n, m, dhe h. Të mësuarit e tingujve është një fazë që çon më pas në të folurin e shpejtë dhe ky është fjalori që shumica e fëmijëve kanë në fillim të këtij procesi. Mos prisni akoma që ai ti vendosë të gjithë këta tinguj në një fjalë akoma. Por ju mund ta dëgjoni atë që bën  përsëritjen e tyre kur është i vetëm në dhomën e tij apo kur është duke luajtur me lodra.

19 deri 24 muaj

Fëmija juaj tani kupton kërkesat e thjeshta dhe pyetjet. Çdo muaj ai do të shtojë më shumë fjalë në fjalorin. Shumë nga këto fjalë do të jenë emra për objektet e caktuara në jetën e tij të përditshme, të tilla si: “lugë” dhe “makinë.”

Gjatë kësaj faze fëmija juaj mund të fillojë bashkojë dy fjalë së bashku, duke e bërë një fjali themelore: të tilla si “Mbaj mua.” Edhe pse aftësitë e tij gramatikore janë ende të pazhvilluara, ju do të dëgjoni ndërtime të rastësishme, të tilla si: “Unë shkoj” .

Fëmija tashmë e kupton se ka nevojë për gjuhën që të shprehë botën rreth tij dhe do të përpiqet për të përmendur emrat e objekteve të reja që e rrethojnë botën e tij. Ai mund të rivlerësojë fjalët që i di tashmë, unë e di se të gjitha kafshët e reja quahen “qen”, për shembull.

Duke filluar rreth ditëlindjes së tij të dytë, fëmija juaj do të fillojë përdorimin e e dy ose katër fjalëve dhe të këndojë ose rexitojë disa poezi të thjeshta. Duke u rritur ai do të përdorë “mua” për t’iu referuar vetes, dhe ka shumë gjasa tju tregojë se çfarë pëlqen dhe çfarë bën, çfarë mendono, dhe atë që ai ndjen.

Ju gjithashtu mund të dëgjoni që ai të thotë, “Jenny do lëng” ose “bebi hedh” për shembull. (Përemrat janë të ndërlikuar, kështu që ju mund të vëreni shmangien e tyre.)

25 deri në 30 muaj

Tani që fëmija ka një fjalor më të madh, do të fillojë të eksperimentojë me nivele të shëndosha të fjalëve dhe fjalive. Për një kohë ai mund të bërtasë kur në fakt mendon se po flet normalisht dhe të pëshpëris me zë të ulët kur i përgjigjet një pyetje, por ai do të gjejë së shpejti volumin e duhur.

Gjithashtu ai është duke eksperimentuar me përemrat,: të tilla si “Unë”, “mua”, dhe “ti”. Në mes të moshës 2 dhe 3 vjeç, fjalori i tij i përditshëm do të rritet në 200 fjalë apo më shumë. Ai do të arrijë të vendosë një emër dhe një folje së bashku për të formuar  një fjali të thjeshtë dhe të plotë, të tilla si “Unë ha tani” .

Ai madje do të arrijë të flasë për ngjarjet që kanë ndodhur në të kaluarën. Ai nuk mund të kuptojë mjaft hollësi të kohës së shkuar apo shumësit, edhe pse, ju do të dëgjoni fjali të tilla si “unë vrapova” apo “Unë notova” ose “minj” në vend të “mi”. Sigurisht, është e bukur, kjo tregon që edhe ai poi  kupton rregullat themelore të gramatikës (që ai duhet të shtojë një shkronjë (nj) për të treguar në shumës, etj)

Në këtë moshë, fëmija juaj do të fillojë t’iu përgjigjet pyetjeve të thjeshta.

Kujdes: Nëse vini re se nuk  përdor fraza me dy fjalë, dhe vetëm përsërit shprehjet tuaja, ose nuk i  përgjigjet emrit të tij, duhet ta dërgoni tek mjeku. Një sjellje e tillë mund të jetë një shenjë e hershme e një vonesë zhvillimore.

31 në 36 muaj

Dhe pak kohë dhe aido të mbushë 3 vjeç, fëmija juaj do të ketë tashmë një të folur më të sofistikuar. Ai do të jetë në gjendje për të kryer një bisedë të qëndrueshme dhe të rregullojë tonin e zërit, të ketë një fjalor të përshtatshëm me personin më te cilin ai është duke folur. Për shembull, shpesh ai do të përdorë fjalë të thjeshta me ndonjë mikun tuaj (“Unë kam nevojë të bëjë pipinë”), por mund të përdorë shumë ndërtime komplekse me ty (“Unë kam nevojë për të shkuar në banjo”). Gjithashtu ai do të kuptojë rregullat e thjeshta gramatikore dhe të përdorë shumësin dhe përemrat në mënyrë korrekte.

Në këtë fazë, të rriturit e tjerë, duke përfshirë edhe të huajt, duhet të jenë në gjendje për të kuptuar pothuajse çdo gjë çfarë thotë, që do të thotë se ju nuk do të duhet të bëni shpesh përkthyesin. Ai mund të thotë emrin dhe mbiemrin e tij dhe moshën kur ta pyesin.

Roli juaj

Ju mund të ndihmoni aftësitë gjuhësore të fëmijës tuaj duke siguruar një mjedis të pasur me komunikim. Gjërat më të rëndësishme për të bërë:

1. Flisni. Hulumtimet tregojnë se prindërit që flasin me fëmijën luajnë rol të rëndësishëm në zhvillimin e gjuhës së fëmijës së tyre. Ju nuk keni nevojë të flasni pa ndalesë, por flisni me fëmijën tuaj kur të jeni së bashku. Përshkruani se çfarë jeni duke bërë, këndoni këngë, bëjini atij pyetje. (Mos harroni, edhe pse e folura e fëmijëve është normale për moshën e tij, ju duhet ti rezistoni tundimit për të bërë si ai, pra mos belbëzoni. Fëmija juaj duhet të mësojë të flasë mirë duke dëgjuar ju që flisni mirë.)

2. Lexoni. Leximi me fëmijën tuaj është një mënyrë e rëndësishme për të ekspozuar atë me fjalorin e ri, mënyrat se si fjalët apo tingujt janë vënë së bashku, dhe se si rrjedhin tregimet. Por nuk duhet vetëm të lexoni fjalët – pyesni fëmijën tuaj për të gjetur atë fjalë në ilustrimet përkatëse apo tju tregojë juve se çfarë ka ndodhur me personazhet.

3. Dëgjoni. Kur fëmija juaj tju flasë juve, duhet të jeni një dëgjues i mirë – shikojeni atë në sy dhe jini të përgjegjshëm. Ai ka shumë mundësi të flasë më shpejt e më mirë kur kupton se ju jeni të interesuar në atë që ai është duke thënë.

Kur duhet të jeni të shqetësuar

Ju (babai ose nëna) jeni personi më i mirë për të vlerësuar zhvillimin e të folurit të fëmijës tuaj. Nëse ai është duke treguar ndonjë nga shenjat e listuara më poshtë dhe ju ndjeheni i/e shqetësuar, kjo është një ide e mirë për të diskutuar mundësinë e vonesës në të folur apo problemet dëgjimore me mjekun e fëmijës suaj.

Disa shenja që mund tju shqetësojnë për të shkuar tek mjeku janë:

12 në 18 muaj

Fëmija juaj nuk ka thënë asnjë fjalë nga 12 muaj (duke përfshirë “mama” ose “dada”), nuk belbëzon para ditëlindjes së tij të parë, nuk është në gjendje të tregojnë për gjërat, nuk  përgjigjet kur thërret emrin e tij, ose ju ende nuk mund të kuptoni asnjë fjalë nga ato që ai belbëson deri në 18 muajsh.

19 deri 24 muaj

Fëmija juaj rrallë përpiqet të flasë apo të imitojë të tjerët dhe nuk duket i shqetësuar edhe pse ju tregoni se nuk mund të kuptoni se çfarë ai dëshiron.

25-36 muaj

Fëmija juaj nuk e di se çfarë të bëjë me objektet e përditshme, nuk  kupton udhëzimet e thjeshta, nuk përdor frazat me dy fjalë që nga 30 muajsh, nuk bën pyetje, nuk mund të shqiptojë zanoret ose nuk mund të kuptohet gjysmën e kohës ose nga dikush tjetër jashtë familjes deri në moshën 3 vjeç, ose kur humbet aftësitë që ai më parë i kishte.

Nëse fëmijës suaj i merret goja  ai jo domosdoshmërisht sinjalizon një problem. Mbajtja e gojës  është një fazë normale, sidomos kur ai kupton se gjuha është shumë më e zgjeruar se sa ai ka aftësitë për ta përvetësuar. Ndonjëherë ai do të jetë i stresuar për shkak se dëshiron tju tregojë se çfarë ka në mendjen e tij, ndërsa nuk mund të gjejë fjalët e mjaftueshme për ta treguar atë.

Prindërit mund ta ndihmojnë duke sjell një model bisede të ngadalshëm, dhe të gjejnë kohën për ta pritur duke u ulur dhe nisur një bisedë me fëmijën, duke i sjellë sinonimet për një fjalë që ai kërkon. Mundohuni të mos ia ndërprisni fjalimin fëmijës suaj, vetëm t’i japni atij kohë dhe një kontakt të mirë me sy dhe reagime të përshtatshme pa fjalë si përshembuk duke tundur kokën tuaj në shenjë miratimi.

Por në qoftë se marrja e gojës vazhdon për më shumë se gjashtë muaj, ose nëse është në një fazë të madhe  dhe shihni se ai bën grimasa apo ka lëvizje të nofullës në një përpjekje për të  gjet një fjalët, bisedoni me mjekun e tij në lidhje me këtë.

Çfarë vjen më pas

Ndërkohë që fëmija juaj rritet, ai do të bëhet një llafazan i madh. Mund të ketë momente kur jut ë keni nostalgji për atë kohën paqësore kur ai nuk fliste akoma, por  pjesën më të madhe të kohës ju do tju pëlqejnë tregimet e përditshme çfarë bëri në kopësht, çfarë ai mendon për gjërat, përshkrimet e tij pafund për filmat, lojërat, miqtë, etj. Fëmija juaj do të fillojë të kuptojë dhe të përdorë fjali të sakta, së bashku me format foljore “nuk do të” dhe “nuk mund të”.

Oh, dhe bëhuni gati për çdo “Pse”, “Çfarë”, dhe “Si”, të gjitha pyetjeve që ju duhet ti jepni përgjigje.